مزیت و تفاوت های پژوهش های کمی و کیفی+pdf

روش تحقيق كمّي يا كيفي/احمد باقری

چكيده

تحقیق کیفی عبارت از مجموعه فعالیت‌هایی(چون مشاهده، مصاحبه و شرکت گسترده در فعالیت‌های پژوهشی) است، که هرکدام به‌نحوی محقّق را در کسب اطلاعات دست اول، درباره‌ی موضوع مورد تحقیق یاری می‌دهند. بدین‌ترتیب، از اطلاعات جمع‌آوری شده، توصیف‌های تحلیلی، ادراکی و طبقه‌بندی‌شده حاصل می‌شود. در روش مورد بحث دسترسی به اطلاعات؛ یعنی زندگی کردن با مردم مورد پژوهش، یادگیری فرهنگ آن‌ها، از جمله مبانی ارزشی، عقیدتی و رفتاری، زبان و تلاش برای درک احساس، انگیزش و هیجان‌های آن‌ها است. محقق کیفی، رفتار اجتماعی را به این دلیل درک می‌کند که خود را به‌جای دیگران قرار می‌دهد.

کلمات کلیدی: تحقیق کمّی، تحقیق کیفی، انواع تحقیق کیفی.

مقدمه:
واژه Research در لغت به‌معنای پژوهش، تحقیق، کند و کاو، تجسس و کاوش است و Qualitative به‌معنای کیفی و چونی است. این دو واژه مجموعاً به‌معنای تحقیق و پژوهش کیف ی است.(آريان پور و ديگران، 1377)

تحقیق کیفی عبارت از مجموعه فعالیت‌هایی(چون مشاهده، مصاحبه و شرکت گسترده در فعالیت‌های پژوهشی) است، که هرکدام به‌نحوی محقّق را در کسب اطلاعات دست اول، درباره‌ی موضوع مورد تحقیق یاری می‌دهند. بدین‌ترتیب، از اطلاعات جمع‌آوری شده، توصیف‌های تحلیلی، ادراکی و طبقه‌بندی‌شده حاصل می‌شود. در روش مورد بحث دسترسی به اطلاعات؛ یعنی زندگی کردن با مردم مورد پژوهش، یادگیری فرهنگ آن‌ها، از جمله مبانی ارزشی، عقیدتی و رفتاری، زبان و تلاش برای درک احساس، انگیزش و هیجان‌های آن‌ها است. محقق کیفی، رفتار اجتماعی را به این دلیل درک می‌کند که خود را به‌جای دیگران قرار می‌دهد.(دلاور، 1385: 259)

آنسلم استراس می‌گوید: «منظور ما از تحقیق کیفی عبارت از هرنوع تحقیقی است که یافته‌هایی را به‌دست می‌دهند که با شیوه‌هایی غیر از روش‌های آماری یا هرگونه کمّی کردن کسب نشده‌اند. شیوه مذکور ممکن است به تحقیق درباره‌ی زندگی افراد، شرح حال‌ها، رفتارها و همچنین درباره‌ی کارکرد سازمانی، جنبش‌های اجتماعی یا روابط بین‌الملل معطوف باشد.»(استراس و كوربين، 1385: 19)

تا پایان دهه‌ی 1960 نزدیک به 90 درصد گزارش‌های منتشرشده در مجلات جامعه‌شناسی آمریکا، مبتنی بر تحقیق کمّی و آماری بودند. گرچه در بریتانیا آمارهای قابل مقایسه‌ای در دست نیستند؛ ولی گمان می‌رود تا اواخر دهه‌ی 1960 تحقیق آماری در این کشور نیز مسلط بود. اما امروزه قضیه تفاوت پیدا کرده و به‌دلیل انتقادهای نظری از اثبات‌گرایی[1]که گرایش به شیوه‌های آماری و کمّی دارند، اکنون روش‌های کیفی، جایگاهی کانونی در آموزش و تحقیق اجتماعی به‌دست آورده‌اند(سيلورمن، 1379: 1)

این روش را انسان‌شناسان فرهنگی برای مطالعه آداب و رفتارهای مردمان فرهنگ‌های دیگر ابداع کرده‌اند. مبنای فلسفی تحقیق کیفی، انسان‌گرایی[2] و طبیعت‌گرایی[3] است. منظور از مبنای انسان‌گرایانه، توجه به نقش و اهمیت انسان در تحقیق‌های کیفی است. مطابق این فلسفه، وجه ممیّز انسان با موجودات دیگر، کنش بر پایه‌ی انگیزه‌ها یا عوامل درونی و بیرونی به‌جای واکنش است.(رفيعي و ديگران، 1387: 133)

1- تفاوت پژوهش کیفی و کمّی

به پژوهش کمّي[4]، اثبات‌گر و به پژوهش کیفی، پژوهش مابعد اثبات‌گرا[5] نیز گفته می‌شود. پژوهش اثبات‌گرا، ریشه در این فرض دارد، که جلوه‌های محیط اجتماعی، واقعیّتی مستقل را تشکیل می‌دهند و طی زمان و موقعیت‌ها، نسبتاً ثابت‌اند. 
منظور از استقلال پدیده این است که واقعیّت، نزد پژوهش‌گر اثباتگرا ، عینی تلقی می‌شود، جدا از پژوهش‌گر وجود دارد و توسط همگان دیده می‌شود. به دیگر سخن، واقعیت اجتماعی وجود خارجی دارد و توسط مشاهده‌گران ساخته نمی‌شود. برخلاف پژوهش‌های کیفی(مابعد اثبات‌گرا) که در آن واقعیّت اجتماعی به‌وسیله مشارکت‌کنندگان در آن ساخته می‌شود. فرض بر این است؛ که واقعیّت اجتماعی، به‌طور پیوسته و مداوم در موقعیّت‌های محلّی ساخته می‌شود. به‌عبارت دیگر برای پژوهش‌گر کیفی واقعیت یگانه‌ای وجود ندارد، هر ناظر و مشاهده گری واقعیت را به صورت بخشی از فرآیند پژوهشی خلق می‌کند، واقعیت مبتنی بر ذهن است و تنها با ارجاع به یک ناظر موجودیت می‌یابد. به عبارت ثالث پژوهش‌گر کمی عینیت را وجهه‌ی همت خود قرار می‌دهد و از داده‌ها جدا می‌ایستد ولی پژوهش‌گر کیفی خود را بخش ناگسستنی از داده‌ها می‌داند در حقیقت بدون مشارکت فعال پژوهش‌گر، داده‌ای وجود ندارد.

پژوهش‌گر اثبات‌گرا، دانش را از طریق گردآوری داده‌های عددی و مشاهده‌ی نمونه‌ها و سپس عرضه‌ی این داده‌ها به تحلیل عددی فراهم می‌کند. در مقابل این‌ها پژوهش مابعد اثبات‌گرا، ریشه در این فرض دارد که جلوه‌های محیط اجتماعی به‌عنوان تفسیرهایی به‌وسیله‌ی افراد ساخته می‌شود. این تفسیرها شکل گذرا و وابسته به موقعیت دارند. پژوهش‌گران مابعد اثبات‌گرا دانش را از درجه‌ی اول از طریق گردآوری داده‌های کلامی با مطالعه‌ی جدّی و عمقی[6] موارد، و عرضه این داده‌ها به استقراء تحلیلی فراهم می‌آورند.(گال و ديگران، 1382: 59)

پژوهش‌گران کیفی بر نوعی تفسیر کل‌نگر تأکید می‌کنند. آنان واقعیتها و ارزشها را به‌صورتی غیر قابل تفکیک و آمیخته با یکدیگر در نظر می‌گیرند. از طرف دیگر پژوهش‌گران کمّی به‌جای توجه بر تفسیرهای کل‌نگر، بر عوامل و متغیرهای فردی تأکید دارند. پژوهش‌گر کمّی بر این باور است که واقعیّت را می‌توان به مؤلفه‌هایش تقسیم کرد و با نگاه به این اجزاء، شناختی از کل به‌دست آورد؛ ولی پژوهش‌گر کیفی براساس این باور، که واقعیّت، کلیّتی است غیر قابل تقسیم، به بررسی کلّ فرآیند می‌پردازد.(خوي نژاد، 1380: 110؛ ويمر و دومينيك: 160)

اصطلاح دیگری که گاه به‌جای پژوهش کیفی به‌کار می‌رود، پژوهش مطالعه‌ی موردی [7] است. این اصطلاح بر این واقعیت تأکید می‌ورزد که پژوهش کیفی، متمرکز بر مطالعه‌ی موارد است؛ نه جامعه‌ها و نمونه‌ها. البته پژوهش‌های کیفی و کمّی می‌توانند از طریق کشف(توسط پژوهش‌های کیفی) و تأیید (توسط پژوهش‌های کمی) هم‌دیگر را کامل کنند؛(گال و ديگران، 1382: 64) فلذا با وجود همه تفاوت‌ها، بسیاری از پژوهش‌گران، اکنون ترکیبی از رویکردهای کمّی و کیفی را برای فهم کامل پدیده مورد بررسی خود، به‌کار می‌برند.( ويمر و دومينيك: 162)

2- جایگاه روش کیفی در علوم اجتماعی

گرچه روش کیفی را انسان‌شناسان فرهنگی ابداع کردند، ولی امروزه در سایر علوم انسانی و اجتماعی نظیر جامعه‌شناسی، ارتباطات، آموزش و پرورش، تاریخ، مطالعات فرهنگی و مطالعات جنس‌واره‌اي[8] نیز به‌کار می‌رود. لکن در روان‌شناسی، روش‌های کمّی غلبه دارند. (رفيعي و ديگران، 1387: 132)

اساساً بخش عمده‌ای از مطالعات مربوط به تأثیر ایدئولوژی دین، فرهنگ، سیاست، اخلاق و مانند آن، برکنش و رفتار انسان که موضوع مطالعه بسیاری از رشته‌های علوم انسانی است، را می‌توان با استفاده از روش تحلیل کیفی و عقلی، تجزیه و تحلیل نمود.(حافظ نيا، 1382: 235)

3- اجزای عمده‌ی تشکیل دهنده‌ی تحقیق کیفی

در تحقیق کیفی سه بخش عمده وجود دارد:

3-1- داده‌ها؛ داده‌ها می‌توانند از منابع مختلف گردآوری شده باشند. مصاحبه، مشاهده و مشارکت، معمول‌ترین منابع‌اند؛
3-2- شامل روش‌های تحلیلی و تعبیر و تفسیری است؛ که برای رسیدن به یافته‌ها یا نظریه‌ها به‌کار می‌رود. این روش‌ها شامل شیوه‌های مفهوم‌پردازی از داده‌ها است؛ که به کدگذاري[9] موسوم است. شیوه‌های دیگری مثل نمونه‌گیری غیرآماری، یادداشت‌برداری و نمایش روابط مفهومی به‌صورت دیاگرام نیز بخشی از مرحله‌ی تحلیلی‌اند

3-3- عبارت است از گزارش‌های نوشته‌شده و شفاهی و ارائه آن‌ها در مجله‌ها و کنفرانس‌های علمی.( استراس و كوربين، 1385: 19)

4- انواع تحقیق کیفی

دسته‌بندی تحقیقات کیفی آسان و مورد توافق همه نیست. آنسلم، استراس و جولیت کوربین شیوه‌های تحقیق کیفی را شامل موارد ذیل می‌دانند.(همان منبع: 20)

4-1- نظریه مبنایی[10]: یعنی آن‌چه که به‌طور استقرایی[11] یعنی از جزء به کل، از مطالعه پدیده‌ای به‌دست آید و نمایان‌گر آن پدیده است. به‌عبارت دیگر، باید آن‌را باید کشف کرد و کامل نمود و به‌طور آزمایشی از طریق گردآوری منظم اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده‌هایی که از آن پدیده نشأت گرفته است، اثبات نمود.

4-2- مردم‌نگاری یا قوم‌نگاری[12]: پژوهش قوم‌نگاری معمولاً با انسان‌شناسی همبسته است. قوم‌نگاری توصیفی عمیق و تحلیلی از موقعیّت فرهنگی و در معنای وسیع، از فرهنگ است. پژوهش قوم‌نگاری بر مشاهده، توصیف و داوری‌های کیفی یا تفسیر پدیده‌های مورد بررسی تأکید بسیار دارد.(بازرگان، 1387: 47)

4-3-پدیدارشناختی[13]: استفاده از پدیدار‌شناسی به‌منظور پژوهش و آگاهی مستقیم نسبت به تجربیات و مشاهدات؛ به‌عبارت دیگر، نسبت به پدیدارهایی است که بی‌واسطه در تجربه ما ظاهر می‌شوند.(ورنو و وال، 1372: 11)

4-4- وقایع زندگی یا تحقیق زندگی‌نامه‌ای[14]: در این نوع تحقیق، مطالعه بر یک فرد، متمرکز می‌شود و از طریق روایت زندگی او به‌صورت حکایت‌گونه، رویدادهای زندگی فردی در چهارچوبی وسیع‌تر نمایان می‌شود. سپس با ارتباط دادن این رویدادها، به‌عنوان نقطه‌های عطف و اطلاعات گردآوری شده مورد تفسیر قرار می‌گیرند. از پژوهش زندگی‌نامه‌ای به‌عنوان تاریخ شفاهی[15]نیز یاد می‌شود.( بازرگان، 1387: 46)

4-5- تحلیل مکالمات یا گفتمان[16]: در این نوع تحلیل، داده‌ها در اصل به صورت گفتار تولید می‌شوند؛ ولی بعدا آنها را به‌منظور تحقیق با دقت و وسواس فراوان و با استفاده از علائمی که تأکیدها، مکثها، خنده‌ها و سایر ظرایف غیرکلامی را هم بر کاغذ بیاورد، به نوشتار تبدیل می‌کنند. موضوع این دسته از مطالعات به یک معنا پیام است. تحلیل گفتمان عمدتاً در علوم سیاسی ریشه دارد؛ ولی در شاخه‌های مختلفی از علوم دیگری، مانند زبان‌شناسی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی نیز کاربرد دارد. (رفيعي و ديگران، 1387: 168-164)

4-6- تأویل‌شناسی یا هرمنوتیک[17]: روشی است که فهم متون و چگونگی ادراک و فهم و روند آن را بررسی می‌کند. به‌عبارت دیگر هرمنوتیک، هنر دستیابی به فهم کامل و تامّ عبارت‌های گفتاری و نوشتاری است.(نيچه، 1381: 26-9)

4-7- کردارشناسی[18]: این نظریه که از مطالعه رفتار حیوانات در محیط‌های طبیعی به‌دست آمده، بیان می‌کند که نوزاد انسانی به‌طور ژنتیکی آماده است تا به افرادی که از او مراقبت می‌کنند، دلبسته شود. این دلبستگی‌ها از لحاظ تکاملی دارای ارزش است؛ زیرا سبب سازش با محیط می‌شود. به‌عقیده جان بالبی[19]پایه‌های زیستی رفتارهای دلبستگی، در صورتی‌که از دیدگاه تکاملی مطالعه شود، آسان‌تر قابل درک خواهد بود.(هنري ماسن، 1373: 143-140) به‌طور کلی در این روش سعی می‌شود تاانواع رفتار انسان‌ها شناسایی و درک شود.

4-8- نشانه‌شناسی[20]: نشانه‌شناسی در درجه اول با آفرینش معنا در متون(فیلم، برنامه‌های تلویزیونی و دیگر آثار هنری) سر و کار دارد. این علم نشان می‌دهد که نشانه و نقش آن چیست؟ نشانه‌ها و روابط، دو مفهوم کلیدی تحلیل نشانه‌شناختی هستند. در تحلیل نشانه‌شناسی تفکیکی موقتی و اختیاری بین محتوا و شکل قائل می‌شویم و تمام توجه خود را معطوف نظام نشانه‌هایی می‌کنیم که متن ما را می‌سازد. مثلاً غذا در برنامه تلویزیونی نباید فقط استیک، سالاد و ... تلقی شود؛ بلکه نظامی از نشانه‌ها که حاوی معانی مربوط به موضوعاتی مثل پایگاه، سلیقه، پیشرفت، ملّیّت و غیره است، می‌باشد.(آسابرگر، 1387: 20-15)

4-9- جامعه‌سنجی[21]: این روش را مورنو[22] در سال 1934 برای مطالعه و اندازه‌گیری روابط از نظر جذب و دفع متقابل یا یک طرفه در یک گروه طبیعی پیشنهاد کرده است.(رفرس، 1369: 142) به‌طور کلی این روش، وسیله‌ای برای تعیین درجه پذیرش افراد در یک گروه، کشف روابط این افراد و آشکار کردن ساخت خود گروه به کار می‌رود.

5- نقاط قوت تحقیق کیفی

5-1- مشاهده رفتار در وضعیت طبیعی؛ در این روش پدیده در دنیای واقعی و محیط و وضعیت طبیعی و نه ساختگی بررسی می‌شود؛

5-2- عمق ادراک؛ این روش توانایی جذب و دستیابی به نظرهای شخصی را دارد؛ نظرهایی که در ارتباط با زندگی هستند و از آن ناشی می‌شوند

5-3- انعطاف‌پذیری؛ نه تنها می‌توان به سؤالهای از پیش تعیین‌شده پاسخ داد، ‌بلکه محقق توانایی پاسخ‌گویی به سؤالهای مطرح‌شده در زمان اجرای تحقیق را نیز دارد.(دلاور، 1385: 263-262)

6- مشکلات و چالش‌های تحقیق کیفی

6-1- تجاوز به حقوق انسانی آزمودنی‌ها؛ محقق ممکن است از اعضای نمونه یا جامعه، بدون اطلاع و رضایت قبلی آن‌ها، اطلاعات آشکار و در عین حال زیان‌بخش را جمع‌آوری کند

6-2- مخاطرات قانونی، اخلاقی و جانی؛ در برخی تحقیقات ممکن است، محقق سبب خطر جانی برای اعضای گروه یا خودش شود. مثل کسانی که در گروه‌هایی که فعالیّت جنایی دارند

6-3- پایایی؛ ممکن است گزارش‌های ارائه‌شده توسط محقق، حوادث نادر باشند؛ یا اینکه سهواً اطلاعات تحریف‌شده‌ای را گزارش دهد.(همان منبع: 265)

6-4- عدم ارائه یک چارچوب نظری برای تحقیق که عمیق، خلاصه و دقیق باشد.(مارشال و گرچن، 1377: 9)

 

برای دانلود pdf کلیک کنید

مبانی اندیشه و نظام سیاسی در اسلام(جزوه آموزشی)

 

جزوه مبانی اندیشه و نظام سیاسی در اسلام به همت واحد مطالعات قرارگاه شهید باقری منتشر شد .

دانلود جزوه اینجا را کلیک کنید

اقتصاد مقاومتی؛شعار یا اقدام و عمل؟!/احمد باقری بیرمی

 

با توجه به شعار اقتصادی امسال،اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل بر خود لازم دانسته ام که با نگاه کلی به چیستی اقتصاد مقاومتی بپردازم و اهمیت این مسئله را در برابر هجمه های اقتصاد غرب مورد بررسی قرار دهم.امیدوارم این موضوع را با نگاهی متقن و منطقی بخوانید و با چشمی باز و استدلالی ،مهمی این مسئله را درک نماییم.

 

در ابتدای بحث،یک مقدمه کوتاهی برای روشن تر شدن موضوع بیان میکنم،همانطور که می دانیم کشور ایران از ظرفیت ها و سرمایه های فراوانی برخوردار است که با همین ظرفیت ها میتوان پیشرفت و توسعه ی چشمگیری را در درون اقتصاد کشور بوجود آورد،همین ظرفیت هایی که غرب در تلاش یک دو راهی غلط و دروغ اینکه یا تسلیمش باشیم یا فشار و تحمل کنیم به ما نشان می دهد اما آنچه بواقعیت ما باید به آن عمل کنیم این است که یا مشکلات و فشار های تحریم را دنبال کنیم یا بوسیله ی اقتصاد مقاومتی به ایستادگی در برابر غرب بپردازیم.

 

در ادامه به چیستی مقوله اقتصاد مقاومتی خواهم پرداخت،اینکه این نوع اقتصاد چیست و چطور میتوان آن را به مرحله ی اقدام و عمل گذاشت؟آیا این مقوله(اقتصاد مقاومتی )صرفا شعار است یا باالواقع می توان آن را اجرایی کرد؟

 

احمدباقری:اقتصاد مقاومتی اقتصادی است مقاوم ساز، بحران زدا که با کاهش وابستگی به بیرون معرفی میشود.اقتصادی که ما ایرانی ها آن را تحت عنوان مقوله کدآمایی می شناسیم که مبتنی بر میدان دادن به مردم در عرصه اقتصاد یا به تعبیری دیگر همکاری نزدیک مردم و مسئولین که با نگاه اشتغال زایی و مصرف کالای داخلی همراه خواهد بود.نقطه شروع این اقتصاد اصلاح الگوی مصرفی ماست. الگویی که ما متأسفانه با تبلیغات مخرب غرب و ترویج برندهای مختلف از آن تبعیت می کنیم که ذائقه های ما را به تجملات و استفاده از کالاهای لوکس وابسته کرده است.تمایلی که ما را به نیازهای غیر ضروری سوق می دهد، نتیجه ای جز افزایش مصرف گرایی و تقاضا را به همراه نخواهد داشت که این مقدمه ی فروپاشی اقتصاد ملی کشور در مقابل فشار و تحریم های خارجی خواهد بود.

چرا ما جوانان الگوی معیشتی ایرانی را جایگزین الگوهای غربی نمی کنیم؟ بله، منظورم الگوی کدآمایی است، الگویی که مردان را کدخدا و زنان را کدبانویی می پروراند که می توانند بدون استفاده از منابع خارجی به منابع داخلی خود اکتفا کرده و معیشت زندگی شان را تأمین کنند.

چرا نگاه مان به آن غرب زدگانی است که وابستگی را سر فصل اقتصاد کشور قرار می دهند؟ باور نداریم که با گسترش فرهنگ اقتصاد مقاومتی در درون جامعه خود می توانیم به حداقل وابستگی به بیرون را داشته باشیم؟

اقتصادی که با تکیه بر گزاره های داخلی نظیر فرهنگ کار، وجدان کاری، اصلاح الگوی مصرف، عدم اسراف و تبذیر و ... می توانیم استحکام ملی را البته نه به صورت مقطعی بلکه به صورت بلند مدت استمرار دهیم.ما جوانانی که در دنیای ارتباطات و تکنولوژی زندگی می کنیم، می توانیم با رعایت نیازهای غیر ضروری و نا معقول، مسیر اقتصادمان را به سمت خودکفایی و استقلال هموارتر کنیم. نگاهی که معیشت را روی پای خود ایستادن می داند، نه چشم دوختن به الگوی غربی ها که هر لحظه ممکن است معیشت را با تهدید و تحریم به خطر بیندازد.                                   

   در پایان به چند نکته برای تسریع در روند این اقتصاد مقاومتی اشاره کوتاهی می کنم:

اولا در پذیرش اقتصاد لیبرالیستی خود داری کنیم و حرکت به سوی اقتصاد معیشت ایرانی را دنبال کنیم.ثانیا در انتخاب الگوی مصرف نگاه به تولید داخل و با توجه به نیازهای طبیعی عمل کنیم. ثالثا اینکه فرهنگ کدآمایی یا اقتصاد معیشت ایرانی و ضرورت بر مقاوم سازی اقتصاد را گسترش و ترویج دهیم. ؛و مورد آخر اینکه ما به ایرانی بودن تولیدات خود احترام بگذاریم و با خرید و حمایت از مصرف کنندگان داخلی،تولید داخل را بار دیگر بتوانیم زنده کنیم.

آشنایی بر برخی اصطلاحات سیاسی

محافظه کاری   

1-  تایید وضع موجود ومقاومت درمقابل تغییر ودگرگونی 2- مکتبی که به موجب آن ، حفظعقاید، نهادهای دیرپای وهرامراستقراریافته ای ازاهمیت ویژه ای برخورداراست . به نظر محافظه کاران ، انقلابیون وافراطیون طبق اهداف صرفا نظری ومکتبی می خواهند بسیاری از نهادهای اجتماعی وسیاسی راازبین ببرند ونهادهایی رابر اصول مجرد ودانش نظری بنا کنند، بجای اینکه به آنها اجازه دهند که خود از جریان حوادث بیرون آیند ونیازهای مردم رابه طورطبیعی خلق کنند. محافظه کاری درسنت سیاسی بریتانیا نقش ویژه ای دارد که اصول اساسی آن راحفظ میراثهای لیبرالیسم اروپایی، سنتهاونهادهای سیاسی تاریخی ، احترام به مالکیت خصوصی ، پذیرش درجاتی ازنابرابری بین افرادوحداقلدخالت دولت درجریان اقتصاد تشکیل می دهد.

  سازنده گرایی                                                                          Constructivism  

1-  اعتقادبه اینکه جهان مادی ، عمل انسان راشکل می دهد یا به وسیله عمل انسان شکل می گیرد و نحوه ارتباط این دو به تفاسیر عرفی ومعرفتی دنیای مادی بستگی دارد. تاکید سازنده گرایان برحقایق ملموس جهان سیاست است که به نظر آنها تنها به دلیل توافق انسانها شکل گرفته است . 2- نهضتی هنری درشوروی سابق دردهه 1920 که ازویژگیهای آن ، توجه به طرح هندسی واستحکام ساخت اثر بود .

 هژمونی                                                                                        Hegemony

ازواژه هژمون یونانی به معنی رئیس یا فرمانرواست واشاره است به تسلط یا تفوق یک کشور بر کشورهای دیگر ازطریق دیپلماسی یا تهدید به اطاعت ویا پیروزی نظامی . مع هذا، این واژه اغلب به مفهوم مورد نظر آنتونیوگرامشی ( 1937-1891) متفکر مارکسیست ونویسنده ایتالیایی به کار می رود که دلالت برتسلط واستیلای یک طبقه ، نه فقط ازجنبه اقتصادی ، بلکه ازتمام جنبه های اجتماعی وسیاسی وایدئولوژیک دارد. به نظر گرامشی ، سلطه سرمایه داران فقط به وسیله عوامل اقتصادی تامین نمی شود ، بلکه نیازمند قدرت سیاسی ونیز یک سیستم یا دستگاه عقیدتی یا ایدئولوژیک است که کارش فراهم کردن موجبات رضایت طبقه تحت سلطه است . این دستگاههادرجوامع سرمایه داری عبارتند از نهادهای جامعه مدنی مثل دولت ، احزاب ، کلیسا ، خانواده وحتی اتحادیه های کارگری . سرکوب سیاسی توسط دولت اعمال می شود . ثبات جوامع سرمایه داری نیز ناشی ازسلطه ایدئولوژیکی دستگاه حاکم برطبقه کارگر است . وی اعتقاد دارد که این سلطه نمی تواند کامل باشد ، زیراعقل سلیم که ناشی ازتجربه زندگی است ، به طبقه کارگریک نوع آگاهی می بخشند که نقطه مقابل آن نوع آگاهی است که طبقه سرمایه داربرآنان تحمیل می کند . به نظر گرامشی اگراین آگاهی انقلابی توسط روشنفکران تقویت شود،به صورت یک نیروی کارآمد درمی آید. ازنظراو، مبارزه طبقاتی تاحدودزیادی ، کشمکش بین گروههای روشنفکری است که یکی درخدمت طبقه سرمایه دار ودیگری درخدمت طبقه کارگر است .

  امنیت جمعی                                                                            Collective  Security

نظام امنیت بین المللی که درآن تعدادی ازکشورها توسط پیمانهای مختلف باهم همکاری می کنند تادرصورت مورد تجاوز قرار گرفتن یا تهدید وضع موجود ، واکنش مشترکی دربرابر عامل تجاوز یا تهدید نشان دهند.

 

  جنگ عادلانه                                                                                                                                                                           Just War                                                                                                

جنگی است آزادیبخش وبارفتار انسانی که به خاطر دفاع از میهن ودستاوردهای زحمتکشان ، به ضد استعمارگران ، اشغالگران ومتجاوزان صورت می گیرد . یا جنگ برای دفاع از خود، تلافی ظلمها وبی انصافیها وصدمات یا گرفتن خسارت وتاوان ازطرف مقابل به خاطر دست زدن به کارهای غیر قانونی .

 خودیاری                                                                                        Self-Help

اگریک دولت بانقض حقوق بین الملل به ضرر دولت دیگر اقدام خلافی را مرتکب شود، دولت اخیربرای جبران وترمیم حقوق ازدست رفته ونیز برای جلوگیری ازتضییع حقوق می تواند با استفاده ازنیروی خود، دست به دفع ضرر بزند. فرق خودیاری ودفاع مشروع دراین است که حق دفاع مشروع برخلاف خودیاری برای جبران حقوق ازدست رفته یابه منظور جلوگیری ازاقدامات خلافی که هنوز اتفاق نیفتاده است نمی تواند مورد استفاده واقع شود ، زیرا استفاده ازحق دفاع مشروع فقط درمقابل حمله ای که وقوع یافته یا به عقیده عده ای برای مقابله با حمله ای که درشرف وقوع است ، قابل استفاده است. به طور کلی ، حق خودیاری درصورتی که متضمن استفاده اززرو نباشد، مجازبرشمرده می شود.

 دولت سالاری                                                                                 Statism

تمایل دولت یا حکومت مرکزی به کنترل زندگی اقتصادی یک جامعه سرمایه داری ، بویژه هنگامی که به وسیله برنامه ریزی اقتصادی عمومی وملی ساختن صنایع مهم، نفوذ زیادی دراداره و هدایت زندگی اقتصادی ملت به دست می آورد. چنین حکومتی سرانجام ، بربیشتر حوزه ها، مثل اقتصاد، آموزش وپرورش، رسانه های گروهی وجز اینها مسلط می گردد. دولت سالاری معمولا در شرایط اضطراری ودرجریان بحرانهای اقتصادی ظهور می کند.

 حمله پیشگیرنده                                                                 Preventive  Attack

حمله کشور الف به کشور ب برای نابودکردن آن ، بدون اینکه هیچگونه علامت تجاوزطلبی از ناحیه کشور ب مشاهده شود. حمله پیشگیرنده به منظور دفع یا خنثی کردن حمله بالقوه طرف دیگر صورت می گیرد.

 

 حمله پیشدستانه                                                               Preemptive  Attack          

حمله وسیع به دشمن برای نابودی کامل وی ، مشروط به اینکه دلیلی برتجاوز قریب الوقوع دشمن یافت شود.

 خاورمیانه                                                                                 Middle  East

این واژه درمورد منطقه ای بکار رفته که تقریبا شامل ایران،ترکیه،عراق،سوریه،لبنان،اردن،فلسطین اشغالی(اسرائیل) ،شبه جزیره سینا، عربستان ، امارات متحده عربی ، بحرین ، عمان، قطر،کویتو یمن است. خاورمیانه به خاطر واقع شدن بین سه قاره آسیا، اروپاو آفریقا ووجود تنگه های هرمز، بسفر،داردانل،کانال سوئزوخلیج فارس ازموقعیت منحصر به فرد جغرافیایی واستراتژیک برخورداراست. ازآنجا که خلیج فارس تنها ازطریق تنگه هرمز به آبهای آزاد باز می شود، جلوگیری ازتهدید ازراه دریا علیه امنیت آن نیز فقط با کنترل تنگه هرمز امکان پذیر است . برای حفظ امنیت تنگه هرمز نیزهیچ کشوری درمنطقه ازموقعیتی نظیر موقعیت ایران برخوردار نیست . ایران ازنظر نظامی وجمعیتی نسبت به سایر کشورهای منطقه ، برسکوی بلندتری قراردارد. تمام سواحل شمالی خلیج فارس، تنگه هرمز، دریای عمان و گوشه غربی اقیانوس هند درقلمرو ایران است . حساس ترین جزایر واقع درتنگه هرمز وخلیج فارس مثل هرمز، لارک،هنگام،قشم،تنب بزرگ،تنب کوچک،ابوموسی و سیری که بااستفاده ازآنها می توان ازامنیت این آبراه دفاع کرد به ایران تعلق دارند. خاورمیانه ، مرکز جهان اسلام ومکه ، قبله گاه عالم اسلام است وهرسال میلیونها مسلمان ازسراسر جهان برای آرمان واحد به زیارت کعبه می شتابند واجتماع آنها عظمت اسلام را جلوه گر می سازد. خاورمیانه همچنین موطن دو دین بزرگ دیگر، یعنی یهود و مسیحیت وسرزمین مقدس فلسطین ، الهام بخش سه دین بزرگ جهان است. برای بیشتر مسلمانان، ایجادوتقویت دولت اسرائیل ، یک نمایش واقعی ازاحساسات خصمانه بعضی ازدولتهایی غربی مثل انگلستان ، فرانسه وآمریکا نسبت به جهان اسلام قلمداد شده است. این منطقه ، بزرگترین تولید کننده نفت جهان نیز است . در واقع ، حیات اقتصادی اکثر کشورهای پیشرفته صنعتی سرمایه داری وابسته به نفت خاورمیانه است وکشتیهای بزرگ ، نفت راازخلیج فارس به مقصد ژاپن،اروپای غربی و آمریکا وبسیاری ازکشورهای درحال توسعه حمل می کنند. اهمیت ذخائرگازآن هم کمترازنفت نیست .اهمیت استراتژیک منطقه خلیج فارس دردهه های آینده به طور تصاعدی بالا می رود. تقریبا ازهر سه بشکه ذخایر نفت جهان ، یک بشکه اش زیر خاک دو کشور عربستان سعودی ( 295 میلیارد بشکه ) وعراق ( 112 میلیارد بشکه ) قرار دارد. به نظر عده ای ، هدف ازاشغال وکنترل عراق درسال 2003 توسط آمریکا وانگلستان ، تسلط بر منابع نفت آن به عنوان یک اهرم قدرت است ونه فقط یک منبع سوخت. تسلط برمنطقه خلیج فارس به معنی داشتن کنترل روی اروپا، ژاپن وچین ونیز داشتن قدرت کنترل باز کردن وبستن شیرهای نفت است. رابرت کوپر، دیپلمات انگلیسی دراواخر سال 2003 درروزنامه گاردین اظهار نظر کرد که دولتهای غربی باید امنیت خود را به بهای کمک به برقراری ساختاری تازه ، انسجام یافته وقانونمند ( البته به شیوه امپریالیستی) درخاورمیانه برقرارکنند. دراوائل فوریه 2004 نیز طرح خاورمیانه بزرگ Grand Middle East Plan مطرح شد که براساس آن ، بوش به متحدان اروپایی خود، دگرگونی وضعیت سیاسی واقتصادی درمنطقه ای ازشمال آفریقا تاپاکستان راپیشنهاد کرد.

  خاورمیانه جدید                                                                 New  Middle  East

اندیشه ای که درسال 1993 توسط پرز ، وزیرامورخارجه اسرائیل ودرکتابی به همین نام مطرح شد. هدفهای طرح خاورمیانه جدید را می توان به شرح زیر خلاصه کرد : تفوق اسرائیل برجهان عرب به عنوان رژیمی که ازقدرت برتراقتصادی ونظامی دربرابر اعراب برخوردار است وتحمیل سلطه اقتصادی وسیاسی وامنیتی بردنیای اسلام ، نقش اسرائیل به عنوان سر پل عبور شرکتهای انتفاعی آمریکایی واروپایی به سراسر دنیای اسلام ، تضمین سلطه ایالات متحده آمریکا برتمام گذرگاههای واقع درخلیج فارس تادریای مدیترانه واقیانوس هند ودریای سیاه ، تغییردادن فرهنگ وعقاید اعراب درجهت به رسمیت شناختن موجودیت اسرائیل، ایجاد گروه بندیهای جدید دربرابر گروه بندیهای عربی ، ایجادتغییردرعهدنامه های منطقه وعقد قراردادهای دو جانبه تازه بین کشورهای عربی واسرائیل .   

استخراج : ازکتاب فرهنگ علوم سیاسی ،نوشته علی آقابخشی و مینوافشاری راد